به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مملکت باید به سوی حاکمیت قانون جلو برود و زیر بنای قوانین ما هم قانون اساسی است و آنچه امام روی آن تاکید کرده اند این است که اینها نهادهایی قانونی هستند.
شهید بهشتی به عنوان یکی از نظریه پردازان نظام جمهوری اسلامی ایران دارای نقش به سزایی در روند تصویب قانون اساسی است. آنچه در سیره عملی و نظری و اندیشه ی سیاسی – اجتماعی شهید بهشتی مشاهده می شود آن است که در بررسی نظام سیاسی اسلام بر دو واژه امت و امامت تکیه دارند. نظام امت و امامت از دیدگاه ایشان، بهترین نوع حکمرانی و حکومت در عصر غیبت امام زمان (عج) محسوب می شود. از نگاه شهید مظلوم، مردمى بودن حکومت در جامعه اسلامى در پرتو مکتبى بودن آن تأمین مى شود و این مکتبی بودن در پرتوی وجود یک رهبرِ واحدِ آگاهِ شجاعِ قاطع در جامعه ی اسلامی است.
برخی از مؤلفه های حکمرانی شایسته در اندیشه ایشان عبارتند از:
1. عدالت داشتن مسئولان:
یکی از مهم ترین اصول حکمرانی شایسته، عدالت اخلاقی و رفتاری مسئولان است. اگر مسئولان در اجرای قانون، عدالت نداشته باشند و جانب انصاف را رعایت نکنند، مردم نیز به تبع آنها قانون را رعایت نخواهند کرد. شهید بهشتی در این باره می فرمایند:« تمام مسئولان مملکتی( اعم از بخشدار، فرماندار، شهردار، پلیس ، افسر، ...) باید عادل باشند و هر چه میزان مسئولیت بالاتر برود، درجه عدالت باید بیشتر شود. و آیا منظور از عادل بودن مسئولان مملکتی این است که آدم های درستی باشند؟ همین قدر که کارها را راه بیندازند و آدم درستی باشند کافیست ؟ نه، این تعلیم مذهب ما نیست، بهترین تعبیر این است که بگوئیم در یک نظام اسلامی مقامات مسئول باید طوری باشند که بتوان پشت سر آنها نماز گذارد ». همچنین شهید بهشتی در یکی از سخنان خود این هشدار را به مسئولان می‌دهد که: «مبادا رفتار من، وضع من، آمد و شد من، در مردم این شک و تردید را به وجود آورد که اى بابا، اینها هم وقتى به مقام و مسند اعمال ولایت و حکومت و اداره‌ی جامعه رسیدند، بو و رنگ طاغوتى پیدا کردند! اگر چنین شود، آن‌وقت خیانت و ضربتى را که ما به انقلاب و اسلام وارد کرده‌ایم از خیانت و ضربت دشمنان دیگر سنگین‌تر، و عقاب و عذاب و کیفر دنیا و آخرتش بر ما گران‌تر خواهد بود. روحانیت عزیز، علماى اسلام، در هر خدمتى هستید و هستیم، سخت مراقب این نکته باشیم».
2. شفافیت و آگاه ساختن مردم:
شفافیت به مثابه نوری است که مسائل را روشن کرده و ابهامات را از بین می‌برد و امکان رخ دادن فساد را کاهش می دهد. زمانی که مردم از مسائل جاری کشور اطلاع داشته باشند، مشارکت آنها نیز در امر حکمرانی بیشتر می شود چراکه یکی از اهداف انقلاب اسلامی که در بند 8 اصل 3 ق.ا. نیز انعکاس یافته، مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش است. شهید بهشتی در این باره می فرمایند: «باید با مردم و برای آنان حرف بزنیم. بگوییم چه می کنیم و چه کردیم و چه خواهیم کرد. چه دیدگاهی را دنبال خواهیم کرد و متقابلاً ببینیم مردم چه می گویند. من به این شیوه خیلی اهمیت می دهم و به آن معتقد هستم. خلاصه باید رابطه میان مردم انقلابی و مسئولان انقلاب، رابطه ای آگاهانه و متقابل باشد. ما اصلاً می خواهیم دولت در متن و بطن ملت باشد. ما می خواهیم بین دولت و ملت دوگانگی و جدایی نباشد. راهش هم این است که راه های پیوند میان دولت و ملت کشف شود و این پیوندها تقویت شود. غیر از این هم راهی نداریم و این مسیر ماست ».
3. التزام به حاکمیت قانون و قانون محوری:
حاکمیت قانون به این معناست که هیچ فردی از افراد جامعه بالاتر از قانون نیست و همه ی افراد ذیل حاکمیت قانون هستند. ثمره التزام به قانون مداری جلوگیری از بروز استبداد و دیکتاتوری هایی است که ممکن است در چهره ها و شکل های جدید رخ بنماید. شهید بهشتی در این باره معتقد است: « مملکت باید به سوی حاکمیت قانون جلو برود و زیر بنای قوانین ما هم قانون اساسی است و آنچه امام روی آن تاکید کرده اند این است که اینها نهادهایی قانونی هستند و کارها را باید همین ها انجام بدهند و چنانچه سراغ راه حل های خارج از قوانین رفتند این نمی تواند ما را به جایی برساند. من فکر می کنم اولاً قوانین باید با هماهنگی با هم و منطبق با موازین اسلام تنظیم و تدوین بشود ثانیاً این قوانین باید برای مردم خوب بیان شود. نقص بزرگ الان این است که قوانین برای مردم خوب بیان نمی شود و مردم خوب از آن آگاه نمی شوند...{بنابراین بهتر است تا}در یک جو تفاهم و پذیرش ما بتوانیم جلو برویم و قوانین بیشتری را تصویب و اجرا کنیم »
.jpg)
4. خدمت بی منت مسئولین به مردم:
امیرالمومنین علی (ع) در نامه 5 نهج البلاغه به اشعث بن قیس فرمود:« وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ؛ حکمرانى براى تو طعمه نیست، بلکه امانتى است بر عهده تو». در اندیشه علوی که به دنباله اندیشه نبوی است، حکومت ابزاری برای رسیدن به تمایلات زمامداران نیست بلکه وسیله ای است برای خدمت کردن به مردم تا قلوب آنها به دین اسلام و مذهب حقه شیعه متمایل شود و سعادت دنیوی و اخروی آنها تامین شود. از این رو شهید بهشتی خدمت بی منت را برای مسئولان یک امر بسیار مهم ارزیابی می کنند تا جایی که مشروعیت آنها را در این امر می دانند:« ای مسئولان جمهوری اسلامی، خطاب به خودم که یکی از شما هستم، و خطاب به بقیه که شما هستید، ما اگر ذره ای از این سیره نبی اکرم منحرف شویم، اگر در مناسبات داخل جامعه اسلامی و مناسبات بیرون جامعه اسلامی تنها الفبائی که با آن حرف می زنیم الفبای قدرت باشد به خدا سوگند این جمهوری دیگر جمهوری اسلامی باقی نخواهد ماند... در جمهوری اسلامی حکومت و قدرت برای خدمت است و تنها حکومت و قدرتی که در جهت خدمت خالصانه به مردم باشد مشروعیت دارد و حکومت و قدرتی که در این جهت نباشد، مشروعیت ندارد ». شهید بهشتی این نکته را تذکر می دهد که:« حکومت یعنی شرائط و امکانات بیشتر خدمت را در اختیار گرفتن هرکسی شرایط و امکانات بیشتر خدمت در اختیارش بگذارند، وظیفه و مسئولیتش در جهت خدمت به مردم خود به خود سنگین تر می شود. انقلاب اسلامی ما تا وقتی که تمام افراد قرار گرفته در شبکه حکومت عاشقان خدمت بی منت به مردم نشوند به مرحله مطلوبش در بافت و ساخت حکومت نرسیده است ».
بنا بر نکاتی ذکر آنها در متن گذشت، از نظرگاه شهید بهشتی زمانی می توان مشارکت عمومی و همبستگی اجتماعی در میان جامعه و امت را افزایش داد که زمامداران و مسئولان امر با به کارگیری مؤلفه های حکمرانی شایسته، در راه مردمی سازی و دخالت دادن مردم در اداره امور کشور گام بردارند تا هم موجب افزایش سرمایه اجتماعی حکومت در میان امت شوند و هم مردم را با اقدامات و کار های خود همراه کنند تا زمینه پیشرفت در همه عرصه های کشور محقق گردد.
گزارش از محمدصادق داریوند پژوهشگر حوزه حقوق عمومی
